موقعیت مرزی و استراتژیک

وجود مرز مشترک با آن‌که موجب گسترش مراودات بازرگانی و تجاری و روابط فرهنگی میان دو سوی مرز می‌گردد، به همان اندازه نیز می‌تواند گلوگاه و موقعیتی جهت تحرکات منفی مرزی و دست اندازی و تهاجم تلقی شود. در کشورهایی که ثبات و امنیت دارند و دو سوی مرز به منافع بلندمدت و استفاده‌ی مناسب از موقعیت مرزی می‌اندیشند، مرز به عنوان پیوند دهنده‌ی اقتصادی، بازرگانی، فرهنگی و حتی قومی ملت‌های دو سوی آن کاربرد دارد و عامل تثبیت امنیت و تحکیم روابط سیاسی دولت‌ها است، اما در کشورها و مناطقی که از امنیت و ثبات کافی برخوردار نیستند، مرزی بودن یک خصیصه و فاکتور منفی شمرده می‌شود، چرا که همیشه ترس از حمله و هجوم، تخریب و کشتار به همراه داشته و مخاطرات مرزی را افزایش می‌دهد. استان ایلام با داشتن 430 کیلومتر[1] مرز مشترک، طولانی‌ترین مرز را در میان استان‌های هم مرز با کشور عراق به خود اختصاص داده است[2].

از دوران صفویه تا عهد قاجار اختلافات مرزی ایران و عثمانی همیشه باعث نزاع و کشمکش بین دو طرف بوده است. اراضی و رودخانه‌های مرزی عاملی مؤثر در این منازعات بوده که همواره تداوم داشته است. با فروپاشی دولت عثمانی و تشکیل کشور عراق حفظ و مراقبت از مرزها اهمیت خاصی یافت. مناطق مرزی ایران و عراق در استان ایلام دارای اهمیت استراتژیک بالایی هستند و از تپه‌ها، ارتفاعات، رودخانه‌ها، مسیل‌های خشک (شیارها) و دشت‌ها تشکیل می‌شوند. در دشت‌ها نقاط مرزی به وسیله‌ی میله‌های بتونی با ذکر شماره‌ی مخصوص مشخص شده‌اند. بیشتر بلندی‌های مرزی در محدوده‌ی استان ایلام در مالکیت ایران است، و این مهم به لحاظ نظامی و استراتژیک دارای اهمیت شایانی است و رخنه و نفوذ را کاهش، و تسلط و دید دو طرف مرز را افزایش می‌دهد. نمونه‌ی این ارتفاعات مهم کله قندی، قلاویزان، سلسله جبال حمرین و … است.

در محدوده‌ی نقاط مرزی ایران و عراق در استان ایلام (شهرستان دهلران) تعدادی از منابع و مراکز مهم نفت و گاز و نیز گستره‌ی زیادی از اراضی حاصلخیز کشاورزی وجود دارد که همواره یکی از علل طمع‌ورزی عراق بوده و در تحریک رژیم بعث در تحرکات ایذایی و جنگ تحمیلی بی تأثیر نبوده است، به ویژه این که در برخی از نقاط مرزی به علت مشخص نبودن کامل خطوط مرزی، عراق سعی در از بین بردن حدود مرزی و جابه‌جا کردن آن‌ها را داشت.

با سقوط رژیم بعث عراق، مرز و مرزی بودن گونه‌ای دیگر از اهمیت برای استان ایلام یافته است، و آن گسترش مبادلات و تحکیم روابط است. امروزه بیش‌ترین تردد زمینی دو کشور از پایانه‌ی مرزی مهران انجام می‌پذیرد و گمرک مهران به یکی از مهم‌ترین و پررونق‌ترین گمرکات مرزی کشور تبدیل شده و نقش بسیار مهمی در صادرات کالا و دیگر مبادلات تجاری دارد. همچنین بازارچه‌ی مرزی دهلران (موسیان) نیز در دستور کار قرارگرفته است که با ساخت و راه‌اندازی آن، ثبات و رونق اقتصادی و تجاری استان ایلام افزایش می‌یابد.

[1] – مرز مشترک ایران با عراق را در استان ایلام 425 کیلومتر نیزآورده‌اند. ن. ک: افشار­سیستانی، ایرج، نگاهی به ایلام، تهران: نشر هنر، 1366، ص 33.

[2] – علیزاده، علی و حسن ابراهیم­زاده، پیشین، ص 209.