تشکیل‌یگان‌سرزمینی‌دراستان‌ایلام «تیپ114 و لشکر11 حضرت امیرالمؤمنین(ع)»*

استان ایلام در آغاز جنگ به دلیل نداشتن یگان سرزمینی بومی در مقایسه با دیگر نقاط مرزی، با مشکلات بیشتری دست به گریبان بود. همین مسئله موجب شد بخش‌هایی از مناطق مرزی استان اشغال شود. نیروهایی از ارتش هم که در منطقه استقرار داشتند یگان خاص استان نبودند. سپاه منطقه‌ی ایلام در تاریخ 15/6/1358 تأسیس و رسالت سنگین خود در دفاع از حریم عقیده را آغاز نمود. با شروع جنگ تحمیلی نیروهای مردمی در قالب گروه‌های چریکی و پارتیزانی و با سازماندهی سپاه پاسداران در مناطق مرزی به دفاع و مقابله با دشمن پرداختند، ولی هنوز ماهیت رسمی و سازمان یافته ای نداشتند و عنوان خاص (گردان، تیپ، لشکر) بر آن‌ها اطلاق نمی‌شد. در سال 60 و اوایل سال 61 قرارگاه‌های «سیدالشهدا(ع) و امیرالمؤمنین(ع)» که مرتبط با سپاه مرکز ایلام بود امر هدایت و هماهنگی مردم و قرارگاه‌های تشکیل شده توسط ایشان را برعهده گرفت. راه‌اندازی قرارگاه عملیاتی گلان توسط مرحوم آیت الله حیدری ایلامی(ره) را می­توان به عنوان اولین محور سد کننده­ی تهاجم عراق قلمداد کرد که از شروع جنگ تا انتهای خرداد سال 60 استمرار داشت. ایشان با استقرار در روستای گلان، تمامی محورهای جنگی استان را پشتیبانی و مدیریت می­نمود. آیت الله حیدری اولین مجتهدی است که با لباس رزم در خط مقدم جبهه حاضر شد و نقش کم­نظیر ایشان در رهبری محورهای عملیاتی استان به ویژه در امر پشتیبانی جنگ و سازماندهی نیروهای مردمی غیرقابل انکار است.[1]

اساساً تا قبل از سال 1361، در استان ایلام یگان نظامی مستقلی شکل نگرفته بود. نیروهای نظامی آن (نیروهای مردمی، بسیج و پاسداران سازمان یافته توسط سپاه پاسداران) با عنوان نیروهای سپاه ایلام در عملیات‌ها مشارکت داشتند، اما این عنوانی ظاهری بود نه رسمی و سازمانی. در عملیات فتح‌المبین سپاه منطقه‌ی ایلام سازماندهی گردانی را اجرا و با گردان سازمان یافته‌ی علی‌اکبر(ع) حضور یافت.

به هنگام شروع جنگ تحمیلی مردم ایلام در قالب ایلات و عشایر، به صورت خودجوش وظیفه‌ی دفاع از مرز و بوم استان را عهده‌دار شدند. آنان ابتدا به صورت پاسگاهی و یا تپه‌های مستقل انجام وظیفه می‌نمودند که این امر خود زمینه‌ای برای تشکیل گردان‌های سازمان یافته بود.

اولین مجموعه‌ی نظامی که در استان ایلام شکل و سازمان یافت گردانی متشکل از نیروهای دهلران، دره شهر و آبدانان بود که در شهر دهلران سازمان یافته و بعدها با شرکت در عملیات محرم، با الگوبرداری از اسم عملیات به گردان محرم و سپس از روی حروف ابجد عدد آن کشف و بنام گردان 505 محرم نام گذاری شد. در عملیات محرم، به علت استفاده از ظرفیت اطلاعاتی و شناسایی نیروهای سپاه دهلران (گردان دهلران)، هر یک از سه گروهان این گردان تازه تأسیس با گردان‌های لشکر نجف اشرف به فرماندهی سردار شهید احمد کاظمی، ادغام شدند.

تشکیل گردان در دهلران به مرکز استان اعلام و موافقت گردید که یگانی (تیپ) در استان تشکیل شود و گردان 505 محرم دهلران یکی از گردان‌های آن باشد. به این صورت نخستین گردان نظامی سازمان یافته در استان ایلام شکل گرفت. البته نیروهای غیر بومی از کاشان، تهران و مشهد در آن حضور داشتند و نخستین فرمانده‌ی این گردان، شهید عبدالصالح امینیان از شهر مقدس مشهد بود.

بعدها گردان مالک اشتر در جبهه‌ی میانی مهران و مخصوصاً از نیروهای دو ایل ملکشاهی و شوهان شکل گرفت. همچنین گردان شهید بهشتی در محدوده‌ی صالح آباد و تنگ نیاز (امیرآباد و گلان) و گردان ابوذر از نیروهای بومی حوزه‌ی شمالی استان تشکیل شد.

اگر چه در عملیات فتح‌المبین که در دوم فروردین ماه 61 انجام شد، چنین آمده که تیپ ایلام حضور داشته است، اما احتمالاً  منظور، نیروهای اعزامی سپاه استان ایلام است، چرا که در آن مقطع تیپ ایلام هنوز شکل نگرفته بود.

با تشکیل گردان‌های چهارگانه‌ی استان، در پاییز 1361 اولین یگان استان ایلام بنام تیپ 114 مستقل مرزی امیرالمؤمنین(ع) به فرماندهی اکبر دانشیار شکل گرفت و مقر و مرکز آن در بانروشان در 20 کیلومتری شهر ایلام بود.

از آن‌جا که از دهلران تا خرمشهر جزو جبهه و قرارگاه جنوب و بقیه‌ی استان ایلام در محدوده‌ی جبهه‌ی میانی و قرارگاه غرب بود و اصولاً تیپ حضرت امیرالمؤمنین (ع)، جزو هویت سازمانی و نظامی استان بود، گردان 505 محرم دهلران نیز به مقر اصلی آن در بانروشان و مهران انتقال یافت و به یگان اصلی خود- تیپ امیرالمؤمنین (ع)- پیوست.

اگرچه تیپ مستقل مرزی ایلام در سال 1361 تشکیل شده بود، ولی در عملیات والفجر 3 (7/5/1362)، که در منطقه‌ی مهران انجام شد گردان‌های آن به صورت تلفیقی و مشارکتی با تیپ حضرت امام رضا(ع) در عملیات شرکت کردند. پس از عملیات والفجر 3، تیپ 114 مستقل مرزی حضرت امیرالمؤمنین(ع) با کسب تجربه‌ای نوین، آمادگی رزم و توان نظامی‌اش افزایش یافت به طوری که در عملیات والفجر 5(28/11/1362) به صورت یگانی مستقل وارد عمل شد.

از آن پس به علت ارائه‌ی کارنامه‌ای موفق از شرکت این یگان در عملیات‌های مختلف آفندی و پدافندی سپاه در داخل و خارج از محدوده‌ی استان و با توجه به توانایی، خلاقیت و شایستگی­ای که نیروهای این تیپ از خود نشان دادند، بنابر موافقت محسن رضایی فرماندهی وقت کل سپاه پاسداران، این یگان (تیپ ایلام) در تاریخ 17/12/1365 ارتقای سازمان یافته و به لشکر 11 حضرت امیرالمؤمنین(ع) ایلام تبدیل و فرماندهی آن به محمد کرمی­راد محول گردید.

لشکر11 حضرت امیرالمؤمنین(ع) ایلام از همان آغاز ارتقای سازمانی در عملیات‌های مختلف آفندی از دهانه‌ی فاو تا شمال کردستان شرکت نمود و رشادت‌های زیادی از خود نشان داد و در این راه شهدای گرانقدری تقدیم نمود. با قبول قطعنامه‌ی 598 شورای امنیت سازمان ملل متحد و به دنبال‌ سیاست‌های سپاه پاسداران،این لشکر در تاریخ5/8/1367 به 2 تیپ، یکم امیرالمؤمنین(ع) و سوم امام حسین(ع) به فرماندهی رضاسلطانی و علی‌رشیدی تقسیم شد. در تاریخ 15/3/1368 این دو تیپ در هم ادغام و مجدداً در قالب لشکر 11 امیرالمؤمنین(ع) به فرماندهی جواد قربانعلی‌زاده ادامه‌ی مأموریت یافت.

با تقلیل سازمان نیروی زمینی سپاه پاسداران در تاریخ 1/9/1369 این لشکر منحل و به عنوان تیپ یکم پیاده‌ی امیرالمؤمنین(ع) از لشکر 4 بعثت به فرماندهی سردار محمد (کوروش) آسیابانی تا تاریخ 12/5/1372 به کار خود ادامه داد. پس از این تاریخ فرماندهی این یگان به سردار محمدنظر عظیمی واگذار گردید و از تاریخ 26/11/1376 به بعد، به فرماندهی سردار سیدصادق کاکی اجرای مأموریت نمود. [2]

از تاریخ 30/1/1383 سردار سرتیپ دوم پاسدار جواد دولت آبادی مسئولیت تیپ یکم پیاده‌ی امیرالمؤمنین(ع) را به عهده گرفت. با تشکیل سپاه استانی، از تاریخ 2/4/1387 سردار سرتیپ دوم پاسدار سیدصادق کاکی فرماندهی سپاه امیرالمؤمنین(ع) استان ایلام را برعهده دارد.[3]

* توضیح این‌که ممکن است نظر بعضی فرماندهان درخصوص تاریخ دقیق شکل‌گیری تیپ114 حضرت امیرالمؤمنین(ع) متفاوت باشد.

[1]– گفتگوی تلفنی و دست­نوشته­ی الله‌نور نوراللهی، دوشنبه 25/5/1389.

[2] – مصاحبه با سیدصادق کاکی، تاریخ انجام مصاحبه: دوشنبه 17/12/1388، محل مصاحبه: دفتر فرماندهی سپاه امیرالمؤمنین(ع) استان ایلام؛ گفتگوی تلفنی با الله‌نور نوراللهی؛ مصاحبه با علیرضا بازدار؛ مصاحبه با عبدالله موسی­بیگی.

[3]– مصاحبه با قاسم نظری.