استقرار نیروهای پاسدار صلح سازمان ملل متحد در نقاط مرزی

در پی موافقت عراق با آتش بس در تاریخ 15/5/67 (7/8/1988)، شورای امنیت سازمان ملل متحد در تاریخ 18/5/1367 [9 اوت 1988]،  قطعنامه‌ی 619 را تصویب نمود که بر مبنای آن گروه ناظر بر آتش بس (شامل 828 نفر از 26 کشور) تشکیل شد[1]. این گروه ناظر نظامی سازمان ملل متحد به مدت6 ماه در مرزهای ایران و عراق استقرار یافتند. تلاش محقق مبنی بر شناسایی تعداد، هویت ملی و مکان استقرار نیروهای پاسدار صلح سازمان ملل متحد، یونیماگ(Unimog). علی‌رغم مراجعه‌ی مکرر به مراکز یگان‌های نظامی مستقر در استان، پی‌گیری موضوع  از طریق استانداری و مراکز فرمانداری دو شهرستان دهلران و مهران، منتج به نتیجه نگردید. گر چه شخصاً و به علت سکونت در مناطق جنگ زده شاهد حضور تعدادی از نیروهای پاسدار صلح سازمان ملل بوده‌ام، با این وجود اسناد حضور این گروه موجود نیست، شاید به علت محرمانه بودن ارایه‌ی آن‌ها با محدودیت ویژه‌‌ای رو به روست و اساساً امکان پذیر نمی باشد. تعدادی از نیروهای پاسدار صلح سازمان ملل (در محدوده‌ی استان)، در شهر ایلام به عنوان مرکز استان حضور داشته‌اند و تعدادی دیگر نیز دارای دو مقر در شهرهای مهران و دهلران بوده‌اند که از مرزهای قلمرو سرزمینی استان ایلام با کشور عراق بازدید و سرکشی ‌می‌نمودند و بر روند اجرای آتش‌بس نظارت داشتند. با پایان 6 ماه مأموریت نیروهای حافظ صلح سازمان ملل، شورای امنیت قطعنامه‌ی 631 را در 8 فوریه 1989 (19 بهمن 1368) تصویب نمود که بر مبنای آن مأموریت گروه ناظران نظامی سازمان ملل متحد 7 ماه و 22 روز تا 30 سپتامبر(8 مهر 1368) تمدید شد، و مجدداً در 29 سپتامبر 1989 (7 مهر 1368)، قطعنامه‌ی 642 را مصوب نمود که بر مبنای آن مأموریت گروه ناظران نظامی سازمان ملل متحد برای شش ماه دیگر و تا 31 مارس 1990 (11 فروردین 1369) تمدید گردید[2]. در تاریخ 7/12/1369 شورای امنیت پیشنهاد دبیر کل سازمان ملل متحد را برای اعلام خاتمه‌ی مأموریت نیروهای ناظر آتش بس در جنگ ایران و عراق پذیرفت[3].

با برقراری آتش بس بین ایران و عراق، مذاکرات و گفتگوهای دو کشور ایران و عراق، پس از ده بار ملاقات دکتر علی اکبر ولایتی وزیر امور خارجه‌ی وقت ایران با دبیر کل سازمان ملل متحد، در سه مرحله انجام شد: در مرحله‌ی اول 3 دور مذاکره بین وزرای خارجه‌ی دو کشور در ژنو[4] و تحت نظارت دبیر کل سازمان ملل متحد صورت گرفت. پس از آن در نیویورک و در مقر سازمان ملل نیز دو دور مذاکره‌ی دو کشور در همین سطح برگزار و نهایتاً در ژنو هفت دور مذاکره‌ی[5] دوجانبه‌ی ایران و عراق پی‌گیری و انجام شد. با دیدارهای انجام شده میان وزرای خارجه‌ی ایران و عراق و تداوم گفتگوها، در مجموع 10 نامه‌ میان رؤسای جمهور ایران و عراق – 6 نامه از رییس جمهور عراق و 4 نامه از رییس جمهور ایران- مبادله گردید.

اولین نامه‌ی رییس جمهور عراق در تاریخ 1/2/1369 برای حضرت آیت الله خامنه ای و هاشمی رفسنجانی ارسال گردید[6] که در آن نامه پیشنهاد ملاقات شده بود. آخرین نامه‌ی رئیس جمهور عراق پس از حمله به کویت (11/5/1369)، در تاریخ 23/5/1369 برای رییس جمهوری اسلامی ایران ارسال گردید. مهم‌ترین بخش نامه به این قرار است:

برادر علی اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس جمهوری

با این تصمیم ما، دیگر همه چیز روشن شده و بدین ترتیب همه‌ی آن چه را که می‌خواستید و بر آن تکیه می‌کردید تحقق می‌یابد و دیگر اقدامی جز مبادله‌ی اسناد باقی نمی‌ماند تا با هم از موضع مسئولیت، نظاره‌گر واقعی حیات جدیدی سرشار از تعاون در سایه‌ی اصول اسلام باشیم، حقوق یکدیگر را محترم شمرده و بدین وسیله کسانی را که سعی می‌کنند از آب گل آلود ماهی بگیرند از سواحل خود دور کنیم و چه بسا در جهاتی همکاری کنیم که در نتیجه‌ی آن خلیج [فارس] به دریاچه‌ی صلح و امنیت و عاری از ناوگان‌ها و نیروهای بیگانه که در کمین ما نشسته اند، مبدل شود، مضافاً این که همکاری مزبور می تواند شامل جنبه‌های دیگر زندگی شود. الله اکبر و لله الحمد[7].

در 23 مرداد 1369 (14/9/1990) عراق پس از هشت سال جنگ بی‌نتیجه و مصیبت بار با ایران به موقعیت نخست خویش در روابط با ایران برگشت و ضمن قبول قرارداد 1975 الجزایر، به طور رسمی و عملی بطلان ادعاها و اهدافِ تصمیم به شروع جنگ را اعلام کرد. قبول چنین وضعیتی به معنای شکست کامل تصمیم عراق برای آغاز جنگ و اشتباه بودن اطلاعات و محاسبات آن‌ها نسبت به توانایی ایران در دفاع از سرزمین خود می‌باشد[8].

در پی ششمین و آخرین نامه‌ی ارسالی رییس جمهور عراق، و در تاریخ 26/5/1369 اولین گروه 1000 نفره از اسرای ایرانی از مرز خسروی وارد خاک ایران شدند و ایران نیز از روز 27/5/1369 اولین گروه 1000 نفره‌ی اسرای عراقی ثبت نام شده را آزاد نمود[9].

بر همین اساس، نیروهای نظامی عراق از کلیه‌ی نواحی و مناطقی که در داخل خاک ایران به اشغال خود درآورده بودند، به مرزهای زمینی شناخته شده‌ی بین المللی که براساس عهدنامه‌ی 1975 مشخص بود، عقب نشینی کردند. این عقب نشینی ظرف مدت 5 روز از 17 تا 21 اوت 1990 [24 تا 28 مردادماه 1369] انجام گرفت و تکمیل شد، و گروه ناظر نظامی سازمان ملل متحد ایران و عراق (یونیماگ) نیز بر این عقب نشینی نظارت کرد[10].

[1] – هدایتی­خمینی، عباس، پیشین، ص 176.

[2] – پارسا­دوست، منوچهر، نقش سازمان ملل در جنگ عراق و ایران، ص 760.

[3] 0 برزگر، علیرضا، پیشین، صص 156-155.

[4] – ولایتی، علی­اکبر، پیشین، ص 335.

[5] – همان منبع، ص 406.

[6]– دوازده نامه، تهران: دفتر نشر معارف انقلاب، 1386، چاپ اول، ص 20.

[7] – همان منبع، ص 63.

[8] – یزدان­فام، محمود، «نظام سیاسی عراق و تصمیم‌گیری‌های امنیتی»، تأملی در جنگ ایران و عراق چند مسئله راهبردی (مجموعه مقالات)، به اهتمام مجید مختاری، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1380، چاپ اول، ص 44.

[9]– ولایتی، علی­اکبر، پیشین، ص 479.

[10]– همان منبع، ص 481.